Knack Vrije tribune 30 januari 2017
Gezinsbeleid is voor de politiek de grootste uitdaging van de komende decennia
Tegen 2060 zal meer dan de helft van de gezinnen een alleenstaande ouder zijn. Een meer gelijke fiscale behandeling voor eenoudergezinnen ten opzichte van tweeverdieners dringt zich dan ook op, vindt Helena Verhamme.
Wist je dat in België 1 op 4 gezinnen in 2014 een éénoudergezin was? En wist je ook dat 1 op 5 ouders die alleen wonen met hun kinderen een armoederisico lopen? De groep eenoudergezinnen stijgt enorm. In België staat de teller op 465.000 en 725.000 kinderen wonen in een dergelijk gezin (bron:IDD). In 83% van de gevallen zijn vrouwen gezinshoofd. Alleenstaande moeders zijn de meest kwetsbare groep in de samenleving.
Een goeie woonst en warm nest, voldoende inkomen, een job die te combineren valt met het gezin, gezonde, gelukkige kinderen die op school meekunnen, tijd voor ontspanning of vakantie, alleen of in gezinsverband. Dat zijn wensen en doelen van alle ouders. In de praktijk kunnen alleenstaande ouders ze moeilijk realiseren. De helft van de personen die in een eenoudergezin leven (kinderen en volwassenen) is arm en 43,2 % loopt het risico op ernstige materiële tekorten. 1 op 5 ouders die alleen woont met zijn kind(eren), loopt vandaag het risico in armoede te belanden. In de meeste gevallen gaat het om moeders. Na een echtscheiding is de inkomensdaling voor alleenstaande moeders vaak groter dan voor alleenstaande vaders, omdat vrouwen een lager loon hebben dan hun partner.
De loonkloof en genderongelijkheid treffen alleenstaande moeders hard. Studies tonen aan dat 24,9 % van de vrouwen zorg uitstelt. Dat cijfer stijgt tot 44,3 % bij eenoudergezinnen. Het betreft de aankoop van geneesmiddelen, tandverzorging en raadplegingen bij de huisarts. Eén op 5 minderjarigen leeft in een gezin met een inkomen onder de armoederisicodrempel. De armoedecijfers blijven al jaren ongeveer dezelfde. De uitschieters zijn altijd de eenoudergezinnen. Het inkomen van een alleenstaande ouder met twee kinderen die het minimumloon verdient, ligt amper boven de armoedegrens.
Woonkost loopt op
Een betaalbaar, kwalitatief en aan de hedendaagse energienormen aangepast huis is voor heel wat alleenstaande ouders niet vanzelfsprekend. Eenoudergezinnen hebben veruit het moeilijkst toegang tot eigendom. Alleenstaande ouders worden bovendien vaak gediscrimineerd op de huurmarkt. De woonkost is in verhouding voor een alleenstaande ook veel hoger dan voor een koppel. Als alleenstaande ouders de rekening maken op het einde van de maand, betalen zij voor huur, lening, water, gas, elektriciteit, afval, telecom, dienstencheques, brandverzekering,... min of meer hetzelfde als een koppel met kinderen. Vernieuwende woonvormen zoals cohousing, waarbij de lasten en lusten worden verdeeld, kunnen een oplossing bieden, maar zijn vaak te duur voor alleenstaande ouders.
De beste manier om financiële ademruimte te hebben is een geschikte job die voldoende inkomen oplevert en te combineren valt met de zorg voor de kinderen. Alleenstaande ouders hebben minder dan andere ouders een betaalde baan. Voor hen is het moeilijker om voltijds te werken omwille van de zorg voor de kinderen. En een deeltijdse baan is niet voldoende om rond te komen. Extra ondersteunende maatregelen om alleenstaande moeders aan het werk te houden zijn nodig. Er is nood aan gezinsvriendelijke werkgevers. Ouders zoeken allemaal naar een gezonde balans tussen werk en privé. Als klassieke gezinnen al moeten rennen en vliegen om werk en gezin te combineren, dan is dat voor single ouders nog een paar versnellingen hoger. Een personeelsbeleid dat rekening houdt met de noden van (alleenstaande) ouders, moet een evidentie worden. En wil je als alleenstaande ouder aan het werk blijven, dan is betaalbare, bereikbare en flexibele kinderopvang cruciaal.
Aan de wijze waarop gezinnen gevormd worden kan een overheid weinig doen. Aan de kansen en de ondersteuning voor hen wel. Opgroeien in zeer ongelijke omstandigheden hypothekeert de kansengelijkheid voor kinderen. Zij die opgroeien in zwakkere eenoudergezinnen hebben zelf minder kans om vooruit te gaan, ongeacht hun aangeboren talenten. In deze tijden waarin het neoliberale idee 'ieder voor zich' regeert, worden eenoudergezinnen al te vaak op zichzelf teruggeworpen. Het isolement, waarin alleenstaande moeders vaak terechtkomen met doorbroken worden.
Gezinsbeleid
Tweeverdieners zijn de norm in onze samenleving. De maatschappij - en dus ook het beleid- is nog te veel gericht op koppels. Elke maatregel die per huishouden geldt, snijdt dieper in de portemonnee van eenoudergezinnen dan in die van tweeverdieners. Het tegengaan van de verarming van eenoudergezinnen, net zoals de armoedebestrijding in het algemeen, vereist een structurele aanpak. Hoog tijd dus voor politici om op de barricaden te gaan staan voor eenoudergezinnen. Een gezinsbeleid, dat ook het functioneren van eenoudergezinnen ondersteunt, is geenszins een luxe. Gezinsbeleid is de grootste uitdaging voor de politiek van de komende decennia. Voorspeld wordt dat tegen 2060 meer dan de helft van de gezinnen alleenstaande ouders zullen zijn. Gezinsbeleid moet gezinnen financieel, materieel of immaterieel ondersteunen, in welke gezinssituatie ze ook leven. Speciale aandacht moet uitgaan naar de meest kwetsbaren, de alleenstaande moeders.
Enkele recente voorbeelden geven aan dat lokale besturen rekening beginnen te houden met de groeiende doelgroep van alleenstaande ouders: de Mechelenbon voor afval, de Puurskorting op de gemeentebelasting, de Trud'Or-aankoopbon in Sint-Truiden. Om eenoudergezinnen structureel te versterken zal er veel meer nodig zijn dan dit. Diverse instrumenten in het fiscale systeem, de sociale zekerheid en de ziekteverzekering moeten herdacht worden. Een meer gelijke fiscale behandeling voor eenoudergezinnen ten opzichte van tweeverdieners dringt zich op. De sociale zekerheid voor deze groep moet beter. Eenoudergezinnen zijn geen tijdelijke hype. De nieuwe realiteit van meer eenoudergezinnen moet stilaan doordringen bij beleidsmakers op alle niveaus. Een éénoudertoets op elk bestuursniveau en bij elke nieuwe maatregel dringt zich op.
Helena Verhamme is gehuwd en moeder van 3 kinderen. Ze is voorzitter van de adviesraad kinderopvang in Anzegem en zelf opgegroeid als kind van een alleenstaande moeder met 5 kinderen.